Suy buồng trứng nguyên phát là gì?
Suy buồng trứng nguyên phát (Primary ovarian insufficiency – POI) xảy ra khi buồng trứng ngừng hoạt động bình thường trước tuổi 40. Khi đó, buồng trứng không còn sản xuất đủ lượng hormone estrogen và không phóng noãn đều đặn. Tình trạng này thường dẫn đến vô sinh. Một tên gọi khác của suy buồng trứng nguyên phát là suy buồng trứng sớm.
Đôi khi, suy buồng trứng nguyên phát bị nhầm lẫn với mãn kinh sớm, nhưng hai tình trạng này không giống nhau. Người bị suy buồng trứng nguyên phát vẫn có thể có kinh nguyệt không đều hoặc thỉnh thoảng vẫn ra kinh sau nhiều năm, thậm chí vẫn có thể mang thai. Ngược lại, người bị mãn kinh sớm sẽ ngừng kinh hoàn toàn và không thể có thai tự nhiên.
Điều trị có thể giúp phục hồi nồng độ estrogen ở người bị suy buồng trứng nguyên phát, từ đó ngăn ngừa một số bệnh lý do thiếu estrogen gây ra như bệnh tim mạch hoặc loãng xương (xương yếu, giòn, dễ gãy).
Triệu chứng
Các triệu chứng của suy buồng trứng nguyên phát tương tự như triệu chứng của mãn kinh hoặc thiếu estrogen, bao gồm:
- Kinh nguyệt không đều hoặc mất kinh kéo dài.
- Khó có thai.
- Bốc hỏa và đổ mồ hôi đêm.
- Khô âm đạo.
- Cáu gắt, trầm cảm hoặc lo âu.
- Giảm tập trung hoặc suy giảm trí nhớ.
- Giảm ham muốn tình dục.
Khi nào nên đi khám bác sĩ
Nếu bạn bị mất kinh từ ba tháng trở lên, nên đến cơ sở y tế để được kiểm tra và xác định nguyên nhân. Việc mất kinh có thể do nhiều yếu tố như mang thai, căng thẳng, thay đổi chế độ ăn uống hoặc tập luyện. Tuy nhiên, việc thăm khám là cần thiết mỗi khi chu kỳ kinh nguyệt thay đổi.
Ngay cả khi bạn không bận tâm đến việc mất kinh, vẫn nên gặp bác sĩ để tìm nguyên nhân, vì nồng độ estrogen thấp có thể dẫn đến loãng xương và tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
Nguyên nhân
Suy buồng trứng nguyên phát có thể do các nguyên nhân sau:
- Bất thường nhiễm sắc thể: Nhiễm sắc thể là cấu trúc mang gen di truyền. Thông thường, người có giới tính nữ khi sinh ra có hai nhiễm sắc thể X trong mỗi tế bào. Tuy nhiên, một số người bị suy buồng trứng nguyên phát chỉ có một nhiễm sắc thể X bình thường và một nhiễm sắc thể X bất thường — biểu hiện của các bệnh lý di truyền như hội chứng Turner thể khảm (mosaic Turner syndrome). Một số khác có nhiễm sắc thể X dễ gãy và đứt — được gọi là hội chứng nhiễm sắc thể X dễ gãy (fragile X syndrome).
- Độc chất: Hóa trị và xạ trị là nguyên nhân phổ biến gây suy buồng trứng do độc tính, vì chúng có thể làm tổn thương vật chất di truyền của tế bào. Ngoài ra, các độc chất khác như khói thuốc lá, hóa chất, thuốc trừ sâu, hoặc virus cũng có thể làm tăng tốc độ suy giảm chức năng buồng trứng.
- Phản ứng tự miễn: Đây là trường hợp hiếm gặp, khi hệ miễn dịch tạo ra kháng thể tấn công nhầm mô buồng trứng, làm tổn thương các nang noãn và trứng bên trong. Nguyên nhân kích hoạt phản ứng này chưa rõ, nhưng có thể liên quan đến nhiễm virus.
- Nguyên nhân không rõ: Phần lớn các trường hợp suy buồng trứng nguyên phát không xác định được nguyên nhân — gọi là vô căn (idiopathic). Bác sĩ có thể khuyến nghị thực hiện thêm các xét nghiệm để tìm nguyên nhân.
Yếu tố nguy cơ
Một số yếu tố làm tăng nguy cơ bị suy buồng trứng nguyên phát gồm:
- Tuổi: Nguy cơ tăng dần từ 35 đến 40 tuổi. Suy buồng trứng nguyên phát rất hiếm khi xảy ra trước tuổi 30, nhưng vẫn có thể gặp ở người trẻ và thanh thiếu niên.
- Tiền sử gia đình: Nếu trong gia đình có người mắc suy buồng trứng nguyên phát, nguy cơ mắc bệnh cũng cao hơn.
- Phẫu thuật buồng trứng: Các phẫu thuật can thiệp vào buồng trứng làm tăng nguy cơ suy buồng trứng.
Biến chứng
Suy buồng trứng nguyên phát có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe khác, bao gồm:
- Vô sinh: Không thể có thai là một biến chứng phổ biến. Tuy nhiên, một số ít trường hợp vẫn có thể mang thai cho đến khi hết trứng hoàn toàn.
- Loãng xương: Thiếu estrogen làm giảm mật độ xương, khiến xương yếu và dễ gãy.
- Trầm cảm hoặc lo âu: Một số người có thể bị trầm cảm hoặc lo âu do nguy cơ vô sinh và hậu quả của việc thiếu estrogen.
- Bệnh tim mạch hoặc mạch máu: Mất estrogen sớm có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim hoặc đột quỵ.
- Sa sút trí tuệ: Là nhóm triệu chứng ảnh hưởng đến trí nhớ, tư duy và kỹ năng xã hội. Nguy cơ sa sút trí tuệ có thể liên quan đến việc thiếu estrogen ở người dưới 43 tuổi.
- Bệnh Parkinson: Là bệnh mạn tính ảnh hưởng đến hệ thần kinh (não và tủy sống) cũng như các bộ phận cơ thể do thần kinh chi phối. Nguy cơ mắc Parkinson cũng có thể liên quan đến thiếu hormone estrogen.
Ở bệnh nhân suy buồng trứng nguyên phát, điều trị sớm và thích hợp có thể giúp phòng ngừa hoặc giảm nhẹ các biến chứng này.
Xem thêm bài viết: Chẩn đoán và điều trị suy buồng trứng nguyên phát.
