Ảnh mang tính chất minh hoạ

Hoàng Quang Vũ
Khoa Sơ Sinh - BV Từ Dũ

I/ Các hiệu ứng bức xạ ở mức tế bào

Các tế bào có cơ chế sửa chữa rất hữu hiệu và hồi phục khỏi tổn thương do các tác nhân bên ngoài gây ra, kể cả tác nhân bức xạ. Nếu tốc độ tổn thương tế bào khá chậm thì khả năng hồi phục cao.

Việc chiếu xạ với liều nhận được trong thời gian dài, hàng tháng hay hàng năm, được gọi là chiếu xạ trường cửu ( chronic ) thì khả năng sửa chữa tế bào cao. Đối với chiếu xạ cấp tập ( acute ), nghĩa là một liều lớn nhận được trong một vài giờ hay ngắn hơn thì khả năng sửa chữa tế bào thấp hơn.

Chính vì vậy, khi điều trị bằng bức xạ, liều chiếu cần được phân ra thành một số lần chứ không chiếu một lần để cho các tế bào khỏe mạnh gần với khối u có thời gian hồi phục trong lúc các tế bào ung thư có độ nhạy cảm bức xạ cao có khả năng tổn thương cao hơn và khó hồi phục.

2.Sự nhạy cảm bức xạ

Độ nhạy cảm bức xạ ở các mô cũng khác nhau. Độ nhạy cảm cao nhất ở các mô tạo máu trong tủy xương, mô sinh dục. Tiếp theo là các mô niêm mạc, da, thủy tinh thể của mắt. Mô liên kết như sụn xương, mạch máu có độ nhạy cảm trung bình. Sau đó là các tế bào của các phủ tạng, mô tuyến nội tiết và cuối cùng là các mô cơ, xương và thần kinh có độ nhạy cảm thấp nhất. Chính vì vậy tia bức xạ có thể gây ra các tổn thương khác nhau ở các mô khác nhau tạo ra các triệu chứng khác nhau.

II/ Các mối nguy hiểm bức xạ chiếu ngoài
1.Ảnh hưởng các loại bức xạ tới mối nguy hiểm bức xạ chiếu ngoài

- Các máy phóng tia X là một loại thiết bị bức xạ ion hóa phổ biến. Khi chúng vận hành các tia X được tạo ra và thiết bị là một mối nguy hiểm bức xạ chiếu ngồi. Tuy nhiên khi tắt máy việc sinh ra các tia X bị dừng lại và mối nguy hiểm bức xạ chiếu ngoài bị mất đi.

- Ngược lại các hạt beta, các tia X và tia gamma được phát ra từ các chất phóng xạ là một mối nguy hiểm bức xạ chiếu ngoài liên tục. Các chất phóng xạ không có thể dừng việc phát xạ được nhưng chúng có thể được đặt vào trong các bình chứa hoặc bao xung quanh bằng một vật liệu che chắn mà nó sẽ làm giảm mối nguy hiểm bức xạ chiếu ngồi tới một mức chấp nhận được.

2. Kiểm soát mối nguy hiểm của bức xạ chiếu ngoài
a.Các biện pháp kỹ thuật cơ bản

b. Các biện pháp kiểm sốt hành chính về an toàn bức xạ để giảm liều chiếu ngoài

- Phân loại các vùng làm việc
- Sử dụng các dấu hiệu cảnh báo rõ ràng đối với mỗi vùng được phân loại
- Huấn luyện an toàn bức xạ cho nhân viên và người quản lý
- Xây dựng các quy trình làm việc phối hợp việc sử dụng các yếu tố thời gian, khoảng cách và che chắn
- Xây dựng nội quy làm việc hợp lý
- Bảo đảm các điều kiện làm việc an toàn
- Duy trì, thống kê, theo dõi các nguồn bức xạ
- Thiết lập duy trì hệ thống kiểm tra an toàn bức xạ bao gồm việc đánh giá an toàn các quy trình làm việc, nhà máy thiết bị
- Sử dụng các mức điều tra đối với kiểm soát liều cá nhân và kết quả kiểm soát nơi làm việc

III/ Giới hạn liều:
1. Đối với nhân viên bức xạ

Chiếu xạ nghề nghiệp đối với mọi nhân viên bức xạ phải được kiểm soát sao cho :
- Liều hiệu dụng toàn thân trong một năm được lấy trung bình trong 5 năm liên tục không được vược quá 20 mSv.
- Liều hiệu dụng toàn thân trong một năm riêng lẻ bất kỳ không được vượt quá 50 mSv.
- Liều tương đương trong một năm đối với thể tinh thể của mắt không vượt quá 150 mSv.
- Liều tương đương trong một năm đối với tay chân và da không vượt quá 500 mSv.

2. Đối với dân chúng

- Liều hiệu dụng toàn thân trong một năm không được vượt quá 1 mSv .
- Trong các trường hợp đặc biệt liều hiệu dụng có thể tăng tới 5 mSv cho một năm riêng lẻ, như liều hiệu dụng cho trung bình 5 năm liên tục không vượt quá 1 mSv trong một năm.
- Liều tương tương trong một năm đối với thủy tinh thể của mắt không vượt quá 15 mSv.
- Liều tương đương trong một năm đối với chân tay hoặc da không được vượt quá 50 mSv.

3. Đối với người thăm, người trợ giúp bệnh nhân

Tóm lược từ tài liệu tập huấn về an toàn bức xạ trong X-quang y tế tháng 8/2008 của Sở khoa học và Công nghệ Thành Phố Hồ Chí Minh.